Yıllık ücretli izin hakkı nedir?
Yıllık ücretli izin hakkı, biz işçilerin en temel haklarımızdan birisidir. Bir yıl boyunca her mesai günü çalışarak yorulduktan sonra, kendimize, ailemize, dostlarımıza vakit ayırmak; bir süre iş ortamının yarattığı ruh halinden uzaklaşarak dinlenmek ve değişiklik yapmak hepimizin ihtiyacıdır. Bu izin ihtiyacı; yemek yemek, uyumak gibi doğal bir ihtiyaçtır. Hiçbir insan, hayatta yapmayı en sevdiği işte bile çalışıyor olsa; durmaksızın aynı işi yaparak mutlu olamaz. Biz işçiler, yaşamımızı devam ettirmek, sevdiklerimiz ile birlikte mutlu olacağımız şeyleri yapmak için çalışmaya zorunlu durumdayız. Tıpkı patronların kar etmek için bizi çalıştırmaya zorunlu oldukları gibi…
Eğer tatil için işten bir süreliğine ayrılan işçi patron tarafından işten atılır veya ayrıldığı süre maaşından kesilirse, işçiler izine çıkmamayı tercih edeceklerdir. Çünkü işçiler yaşamak için çalışmaktadırlar ve çalışmanın amacı da maaştır…
Bu sebeple uzun süren mücadeleler ve sendikal çabalardan sonra, işçi sınıfı YILLIK ÜCRETLİ İZİN HAKKINI kazanmıştır. Yıllık ücretli izin hakkını kullanan işçi, işe gitmediği sürelerde çalışmış gibi tam olarak maaşını ödenir. Patronlar hem yıllık izin hakkımızı kabul etmek hem de bu sürelerde bize maaşımızı ödemek zorunda kalmışlardır.
Yıllık ücretli izin hakkı nasıl kazanılır?
İş Yasası’nın “Yıllık Ücretli İzin” hakkını düzenleyen 43. Maddesi’nin 1. Paragrafı şu şekildedir:
“Bu Yasa kapsamındaki işyerlerinde veya işlerde çalışan işçilere, deneme süresi de dahil olmak üzere işe girdiği tarihten başlayarak, en az altı ay çalışmış olmak koşuluyla, aşağıda öngörülen süreler kadar yıllık ücretli izin verilir:”
Bu maddede de söylendiği gibi, Yıllık Ücretli İzin hakkımızı kullanmaya başlamamız için; o iş yerinde en az altı ay çalışmış olmamız gerekir. Bu bakımdan işe giriş tarihimiz çok önemlidir. İşe 7 Şubat’ta girmişsek, Yıllık Ücretli İzin kullanma hakkımız 7 Ağustos’ta başlayacaktır. Yani bir işçi işe başladığı ilk günden itibaren altı ay sonra yıllık ücretli izin kullanmaya hak kazanır.
Yıllık ücretli izin kullanma hakkım için gerekli 6 aylık süre, “deneme süresi” bittikten sonra mı başlar?
Ülkemizde bazı özel sektör patronları, İş Yasası’nda açıkça aksi yazdığı halde, sosyal sigorta kaydı yapmak, yıllık ücretli izin hakkını hesaplamaya başlamak gibi işlemleri Deneme Süresi’nden sonra başlatmaktadır. Bu tamamen yanlış ve yasa dışı bir uygulamadır. İşçiler işe girdikleri günden itibaren geçerli olacak şekilde sosyal sigorta kayıtları yapılmalı, yıllık ücretli izin hakkı da gene aynı gün başlayacak şekilde hesaplanmalıdır. Deneme süresinin patronlar tarafından bu tür yanlış yorumlarının bize vereceği zararladan nasıl kaçınacağımız, bu yazı dizisinin önceki kısımlarında incelenmiştir.
Yılda ne kadar ücretli izin hakkım vardır?
Daha önce söylediğimiz gibi yıllık ücretli izin hesaplamasında öncelikli konu işe giriş tarihidir. Hesaplamada kullanılan yıl ölçüsü 1 Ocak – 31 Aralık arası süreyi ifade eden takvim yılı değildir. İşe giriş tarihidir. Örneğin işe 1 Haziran 2015 tarihinde girmişseniz, sizin 1 yılınız 31 Mayıs 2015’de dolacaktır.
Çalışma süresi, (yani kıdemi) altı aydan beş yıla kadar olan işçiler her yıl 14 iş günü izin hakkı kazanırlar. İşyerinde bir yılını geçiren işçi 14 iş günü işe gelmeden, maaşını tam olarak ödenir. Yıllık Ücretli izin günleri miktarı da buna göre hesaplanır. 6 ayda 7 iş günü, 10 ayda 11 iş günü, 12 ayda 14 iş günü gibi… Kısacası işe yeni girmiş bir işçi beş yılı dolana kadar, her yıl 14 iş günü (her ay 1.16 iş günü) izin kazanır.
5 yıldan fazla süredir çalışıyorsam izin hakkım artar mı?
Evet. Beş yıla kadar yılda 14 iş günü ücretli izin kazandığınızı söylemiştik. Beş yıldan on yıla kadar çalışmış bir işçi, yılda 18 iş günü ücretli izin kazanır. On yıldan onbeş yıla kadar çalışmış bir işçi, yılda 22 iş günü ücretli izin kazanır. Onbeş yıldan fazla çalışmış bir işçi yılda 25 iş günü ücretli izin kazanır.
İş Yasası’nın 43 (1) Maddesi’nin sürelerle ilgili paragrafları şu şekildedir:
“(A) Hizmet süresi altı aydan beş yıla kadar olanlara yılda on dört iş günü;
(B) Hizmet süresi beş yıldan fazla, on yıldan az olanlara yılda on sekiz iş günü;
(C) Hizmet süresi on yıl ve daha fazla, on beş yıldan az olanlara yılda yirmi iki iş günü;
(D) Hizmet süresi onbeş yıl ve daha fazla olanlara yılda yirmi beş iş günü;”
Yani işyerinde 5 yılımız dolana kadar her yıl 2 haftalık izin hakkımız mı vardır?
Hayır! 14 iş günü, normal takvim günü değildir. Haftada 40 saat, 8 saatlik çalışma ile 5 iş günü karşılığı olduğundan cumartesi ve pazar günleri izin hakkından düşülmez. Kısacası 14 iş günü yaklaşık 3 haftaya karşılık gelir. İzin hakkını Pazartesi kullanmaya başlamışsa, izninin üçüncü haftasının Cuma günü, işçi işe döner. Bu da yaklaşık 20 gün demektir. Ayrıca resmi tatiller de izin süresinden sayılamaz. Yani örneğin 1 Mayıs tarihi izin sürenizin ortasına denk geliyorsa, izin süresinden düşülemez. Yıllık ücretli izin hakkı iş günlerinde kullanılır ve tatil günleri yıllık ücretli izin içine hesaplanamaz. Bu konuyu ilerleyen bölümlerde ayrıntılı inceleyeceğiz.
Patronum, “bizde izin hakkı 10 gündür” diyor. İşe girerken de bana böyle bir sözleşme imzalatıldı. Ben 14 günlük izin hakkımı kaybetmiş mi oluyorum?
Özel sektörde sendika olmadığı için, patronlar tamamen yasadışı bir şekilde bu tür uygulamalara gitmektektedirler. Patronunuz böyle bir şey söylüyor ve uyguluyorsa, suç işliyor demektir. İş Yasası’nın 30. Maddesi’nin 1. Paragrafı’nda bu konu çok açık bir şekilde belirtilmiştir:
“Toplu iş sözleşmelerine veya hizmet akitlerine, işçilerin hafta sonu tatiline, resmi tatillerine, ücretli izinlerine ve bu Yasa ile tanınan diğer tüm haklarına aykırı kurallar konulamaz. Ancak, işçilere daha elverişli hak ve çıkarlar sağlayan Yasa, toplu iş sözleşmesi, hizmet akdi veya gelenekten doğan kazanılmış haklar saklıdır.”
Burada söylenen şu demektir: Deneme süresi kısaltılabilir ama uzatılamaz. Yıllık ücretli izin hakkı arttırılabilir ama kısaltılamaz… Kısacası İş Yasası’nda belirlenen kurallar işçilerin lehine olacak şekilde sözleşme ile değiştirilebilir ancak patronların lehine olacak şekilde sözleşme ile veya tek taraflı değiştirilemez. Değiştirilirse de geçersizdir ve suç işlenmiş olur.
Aynı nokta İş Yasası’nın 43. Maddesi’nin 2. Paragrafı’nda da belirtilmiştir:
“Yukarıdaki (1)’inci fıkrada belirtilen süreler, toplu iş sözleşmeleri veya hizmet akitleri ile artırılabilir.”
Burada da, yıllık ücretli izin hakkımızın arttırılabileceği ancak azaltılamayacağı gayet açıkça ifade edilmektedir.
Yıllık Ücretli İzin hakkımdan vazgeçmem ve bunu para olarak ödenmem mümkün müdür?
Yıllık ücretli izin hakkının nasıl kullanılacağını ileride inceleyeceğiz. Ancak her yıl en az on dört iş günü izin kullandırmak patronun zorunluluğudur ve biz işçiler de yıllık ücretli izin hakkımızdan vazgeçemeyiz. İş Yasası’nın 43. Maddesi’nin 3. Paragrafı şöyle demektedir: “Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez.”
Bu çok basit bir nedene dayanmaktadır. İzin yapıp dinlenmeyen, özel yaşamı ile ilgilenmeyen bir işçi giderek daha fazla dikkat sorunu yaşayacak ve bu da iş kazalarının artmasına neden olacaktır. Yıllık izin, sadece bir hak değil aynı zamanda her nsanın en temel ihtiyaçlarından biridir. Çalışmaya devam eden bir işçinin bu hakkının para ile ödenmesi veya bu haktan vazgeçilmesi mümkün değildir.
