Brüt ve Net maaş arasındaki fark nedir?
Brüt maaş, hiçbir kesinti yapılmadan belirlenen miktardır. Net maaş ise, tüm kesintiler yapıldıktan sonra bize nakit, çek veya hesaba yatırma yolu ile ödenen miktardır.
Brüt olarak belirlenmiş maaşımızdan; Sosyal Sigorta, İhtiyat Sandığı ve eğer asgari ücretten yüksek bir maaş alıyorsak Vergi için kesinti yapılır. Bize ödenen miktar net maaşımızdır.
Maaşımızdan yapılan kesintiler neye göre yapılır?
Brüt maaşımızın %9’u Sosyal Sigorta için, %4’ü de İhtiyat Sandığı için kesilir. Yani maaşımızdan %13’lük bir kesinti yapılır.
Brüt maaşımı nasıl öğrenebilirim?
Bunu işyerimizdeki personel ile ilgili bölüme, muhasebeye veya patronumuza sorarak öğrenebiliriz. Ancak biz kendimiz kabaca hesaplama yapmak istiyorsak, net maaşımız ile 1,15’i çarptığımız zaman yaklaşık olarak brüt maaşımızı verir. Örneğin 922×1,15=1060,30’dur.
Sosyal Sigorta nedir, ne işe yarar?
Sigorta, çalışma hayatı boyunca, işçinin çalışmasını engelleyecek her türlü (iş kazası, hastalık, doğum) beklenmedik duruma karşı işçinin güvence altına alınmasıdır. Sigorta ayrıca işçinin çalışarak geçirdiği uzun yıllardan sonra emekli olduğunda asgari insani koşullarda yaşamasının garanti edilmesidir.
Sigortalı çalışma hakkı uzun süren mücadelelerden sonra kazanılmış bir haktır. Kapitalist düzenin işçileri vahşice sömürmesi karşısında işçiler zamanında isyan edip sigortalı çalışma hakkını elde etmişler ve bu haklarını yasalara yazdırarak kalıcı hale getirmişler. Bu gerçekleşmeden önce işçiler kendi aralarında dayanışma sandıkları ve yardımlaşma birlikleri oluşturarak, zor durumda kalan diğer işçilere yardım ediyorlardı.
Artık yasalar, sigorta yatırılmalarını zorunlu kılmış ve bu ödemenin patron tarafından yapılmasını emretmiştir.
Sigorta için sadece bizden mi kesinti yapılır?
Hayır, işçinin brüt maaşının %9’u kadar işçiden, %11’u kadar da patrondan kesinti yapılır.
Çalışma hayatımız boyunca sigortadan alacağımız her türlü parasal hak, brüt maaşımız üzerinden hesaplanacağından yatırımlarımızın tam, düzgün ve zamanında yapılması önemlidir. Ancak patron düşük prim ödemek için maaşımızı bordroda düşük gösterir. Örneğin 1800 TL alan işçinin maaşını bordroda asgari ücretten göstererek hem sigorta ve ihtiyat sandığı primini düşük öder hem de vergisini düşük öder yani vergi kaçırır.
Patronlar deneme süresi diye birşeyden bahsediyorlar. Bu nedir?
Deneme süresi bir işçinin işyerine ve işine uyum sağlayıp sağlayamayacağının anlaşılması için geçen süredir. Ancak bunun sigortayla bir ilgisi yoktur. Patronlar işçileri sigortasız çalıştırmak için “hele bir deneme süresini görelim de ona göre yatırırız” derler. Patronların bu tutumu yasa dışıdır. Her işçi için işe girdiği günden itibaren sigorta yatırımı yapmak zorunludur.
Sigorta’nın sağladığı menfaaatler nelerdir?
Sigorta hastalık, işkazası, meslek hastalığı, malüllük, yaşlılık, hamilelik ve ölüm gibi birçok konuda işçilere maddi menfaat sağlar.
İş kazası nedir?
İşyerinde, iş gereği olarak işyeri dışında veya işe gidiş gelişlerde meydana gelen; işçiye zarar veren beklenmedik, planlanmamış ve istenmeyen olaylara iş kazası denir. İş kazasından kaynaklı ruhsal rahatsızlıklar da iş kazası kapsamına girer.
Bu konu daha önce dizimizde ayrıntılı incelenmiştir. (Bkz. http://www.ankaradegillefkosa.org/is-kazalarindan-patronlar-sorumludur/)
İş kazasını önlemek kimin sorumluluğudur?
Her patron, işyerinde çalışan işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için gerekli önlemleri almak, gerekli koşulları sağlamak ve gerekli araç gereçleri bulundurmak zorundadır. İşçiler de bu araçları kullanmalı, güvenlik talimatlarına uymalıdır.
Bir iş kazası geçirdiğim zaman ne gibi haklarım vardır?
Öncelikle iş kazası geçiren bir işçi geçici olarak işe gidemiyor ve bunu doktor raporu ile belgeliyorsa, sigorta tarafından işe gidemediği süre için maaş ödenir.
İş kazasından dolayı geçici olarak işe gidemediğimde ne kadar maaş alırım?
Alacağınız maaşın miktarını belirleyen birçok faktör vardır. Bunların en önemlileri son üç ayda maaşınızın kaç para üzerinden yatırıldığı ve iş kazasında sizin kusur veya kastınızın olup olmadığıdır. Eğer iş kazası size verilen işi size söylendiği gibi yaptığınız bir sırada olmuşsa veya kazada sizin hiçbir kusurunuz yoksa, işe gidemediğiniz günler için maaşınızın 2/3’ü oranında bir ödeme alırsınız. Bu sebeple sigorta primlerinizin asgari ücret üzerinden değil, gerçek maaşınız üzerinden yatırılması çok önemlidir.
Eğer kaza sonucunda sakat kalmışsam o zaman ne olur?
Sakatlığınızın derecesinin sağlık kurulu raporu ile belgelenmesi şarttır. %10’dan az bir iş gücü kaybı olduğu zaman herhangi bir işlem yapılmaz. Ancak %10’dan fazla bir iş gücü kaybınız varsa, işgücü kaybınızın derecesine, son üç aylık maaş ortalamanıza ve kazadaki sorumluluk derecenize göre bir maaş bağlanır. Bu maaşı sürekli olarak sigortadan ödenirsiniz.
Sigortadan sürekli olarak bu maaşı alırken çalışmaya devam edebilir miyim?
Evet. Örneğin %20’lik bir iş gücü kaybınız varsa, çalışmaya devam eder ayrıca size bağlanacak olan maaşı da sigortadan ödenirsiniz.
Eğer çalışamaz durumdaysam bu maaş bana yeterli olur mu?
Maaşınızın miktarı son üç aylık yatırımlarınıza göre belirlenir. Bu sebeple miktarın artması yatırımlarınızın gerçek maaş üzerinden yatırılıp yatırılmadığına bağlıdır. Ancak kurul raporu ile iş gücünüzün 2/3’ünü veya daha fazlasını kaybettiğiniz tespit edilirse size ek olarak bir de malüllük aylığı bağlanır. Bu durumda hem sürekli iş görmezlik ödeneği hem de malüllük aylığı alırsınız. Her durumda alacağınız maaş en fazla son üç aylık maaş ortalamanızın 2/3’ü kadardır.
İş kazası sonucu ölüm ortaya çıkarsa ne olur?
Bu durumda sigorta tarafından eşinize veya bakmakla yükümlü olduğunuz kişilere bir maaş bağlanır.
İşsizlik sigortası nedir?
Son 13 ayda 120 gün (4 ay) prim yatırmış ve 60 yaşını geçmemiş her işçi, son işinden kendi kabahati olmayan bir sebeple durmuş ve iş aradığı halde bulamıyorsa, işsizlik sigortasından yararlanmaya hak kazanır.
İşsizlik maaşı ne kadardır?
İşsizlik için sigorta tarafından ödenen maaş, son üç aylık maaşlarınızın yaklaşık %40’ı kadardır. Bu para size 15 günde bir ve 156 gün boyunca ödenir. Evliyseniz bu para, ailenizde bulunan bir eş ve iki çocuğa kadar her kişi için %25 oranında artışlı ödenecektir. Yani toplamda maaşınızın %70’inden fazla bir ödeme alamazsınız.
Patron tarafından iş azlığı nedeniyle işten durduruldum? Yeni bir iş bulana kadar ne yapmam gerekir?
Öncelikle Çalışma Dairesi’nden alacağınız bir işten durdurma formunu patrona imzalatmanız gerekiyor. Patron bu formun işten durdurma sebebi kısmına “iş azlığı” yazmalıdır. Daha sonra yine Çalışma Dairesi’nin istihdam bölümüne kimlik kartınız ile başvurmanız gerekiyor. Bu başvuruda işsiz olarak kaydınızı yaptırmalı ve nasıl bir iş istediğinize dair bilgileri vermelisiniz. Aynı zamanda patrona imzalattığınız durdurma formunu da teslim etmelisiniz. Durdurma formunun bir fotokopisini alarak saklamanız sizin yararınıza olacaktır. Bu form sizi işten durduranın patron olduğunu ispatlamanıza yarayacaktır.
Daha sonra her hafta Sosyal Sigortalar Dairesi’ne giderek işsiz olduğunuza dair imza atmanız gerekecek. Bütün işlemleriniz tamamsa yeni bir iş bulup çalışmaya başlamadığınız sürece 156 gün boyunca 15 günde bir işsizlik maaşı ödeneceksiniz.
Eğer patron sizi durdururken önceden yazılı olarak uyarmamışsa veya ihbar tazminatınızı ödememişse; maaşınızı almaya başladıktan sonra veya yeni bir işe girdikten sonra, Çalışma Dairesi’ne giderek şikayetçi olabilirsiniz. Şikayetinizi işsizlik ödeneğği işlemlerini tamamladıktan sonra yapın. Çünkü önceden şikayetçi olursanız, patron maaşınız ile ilgili işlemleri durdurabilir. Maaşınızı garantiye aldıktan sonra şikayetinizi yapın. Şikayeti yaparken, sizi patronun durdurduğunu, daha önceden fotokopisini çektiğiniz durdurma formu ile ispatlayabilirsiniz. Böylece işsizlik maaşından ayrı olarak, ihbar tazminatı paranızı da almanız için gerekli işlemler başlatılacaktır.
Gelecek hafta; özel sektörde sendikalaşma konusunu inceleyeceğiz.
Tüm yazı dizisine şu linkten ulaşabilirsiniz: http://www.ankaradegillefkosa.org/category/soru-ve-cavaplarla-calisma-yasaminda-haklarimiz/
