Ekonomik krizin başlaması ile birlikte Kooperatif “bankaları” da sık sık farklı kesimlerce gündeme getirilmeye başlandı. Artırılan faiz oranları, özellikle Türkiye bankaları ile Kooperatiflerin artan faizlerin geriye dönük yansıtılması ile ilgili farklı tavırları oldukça tartışma yarattı. AnkaraDeğilLefkoşa olarak bu konuda bir de kooperatif emekçilerinin fikrini almak istedik ve bir emekçi ile isimsiz bir röportaj dizisi hazırladık.
- Öncelikle Kıbrıs’ta kooperatif bankalarının ne olduğunu ve özel bankalardan farkını kısaca bizlerle paylaşabilir misiniz?
Kooperatif “bankaları”, Kooperatif Şirketler Mukayyitliği ’ne bağlı fasıl 114 Kooperatif Şirketler Yasası kapsamında kurulmuş bir çeşit finans kooperatifidirler. Üyelerinin, yönetimini ve tüzüğünü seçimle tam demokrasi uygulayarak belirlediği, Kıbrıslı Türk Halkı’nın öz kuruluşlarıdır. Ticari yerel ve TC bankaları gibi kar amaçlı kuruluşlar değildirler. Ticari bankaların tersine her finans kooperatifi üyesinin kurumda eşit hissesi ve oy hakkı vardır. Finans Kooperatifleri mevduatlarını sadece Kooperatif Merkez Bankasına yatırabilmektedirler. Dolayısı ile Ticari bankalar gibi farklı uygulamalar yapıp kendi birikimlerini değerlendiremezler. Kooperatif Merkez Bankasının da gerçek sahibidirler fakat biliyorsunuz gelmiş geçmiş tüm hükümetler biz kooperatiflerin sahibi olduğu Kooperatif Merkez Bankası’nın yönetimini siyasi atamalar ile gasp etmiş durumdadırlar. Seçim programlarına göstermelik koydukları Kooperatif Merkez Bankasını gerçek sahiplerine devredilmesi meselesi seçim kampanyasından seçim kampanyasına hatırlanan yalan vaatlerden birisidir.
Finans kooperatifleri büyüklükleri her ne olursa olsun 50,000 Euro’nun üzerinde kredi veremezler, bu ticari bankaların konut kredisi gibi yüksek miktarlı kredileri sağlayamaması için kooperatifleri kısıtlamak amacı ile alınmış bir karardır. Bu kriter kooperatiflerin üye sayısı ve işlem hacmi ile orantılı ayarlanabilecekken insanları konut kredilerinde ticari bankalara muhtaç bırakmak için 50.000 Euro ile sınırlandırılmıştır. Ticari bankalar sahiplerinin menfaatlerini düşünür finans kooperatifleri ise üyelerinin menfaatlerini düşünür. Ticari bankaların müşterileri onların kar elde ettikleri kesim iken kooperatiflerin üyeleri kurumun sahibidirler. Kısaca farkı budur.
- Türkiye’de etkisini gösteren kriz ile birlikte TC Merkez Bankası banka faiz oranlarını arttırdı. Bu durum Kıbrıs’ın kuzeyinde de bir etki yaptı hem özel bankalar, hem de kooperatifler faiz oranlarını arttırmış durumda bu süreç nasıl gelişti?
“Süreç oluruna bırakılmış ve hiçbir önlem alınmadan yerli bankalar ve kooperatifler zora sokulmuştur.”
Bildiğiniz gibi KKTC Merkez Bankası da TC Merkez Bankası’nın hemen ardından faiz artırımını uyguladı ve dolayısı ile tüm yerli ve yabancı ticari bankalar da kendi kredi ve vadeli mevduat faiz oranlarını artırmak durumunda kaldı. Finans kooperatifleri de aynı şekilde faiz artırımına gitmek zorunda kaldı. Bunun nedeni kabaca şudur; TL vadeli mevduat sahiplerinin faiz gelirini artırmak ve döviz karşısında değer kaybeden TL’yi korumak. Tabii böylece finans kooperatiflerindeki vadeli mevduatların (ki kredilerinizin kaynağıdır) faizlerini artırmak zorunda kaldık ki mevduat sahipleri TC bankalarına paralarını taşımasınlar.
Tabi bu durum biz yaşananları yakından takip etme durumunda olan kooperatif emekçilerinin aklına da bazı sorular getiriyor. Mesela, Mart 2018 itibarı ile brüt 466,7 milyar dolar dış borcu olan bir devletin merkez bankasının verileri ile hayata geçirilen faiz artırımı neden bizim ülkemizde de sorgusuz sualsiz uygulanıyor? Bu denli dış borcu olan bir ülkenin parasının değer kaybı artmaması için bir önlem alması anlaşılabilir. Paranın daha da fazla değer kaybetmemesi için mevduat sahiplerini TL’de tutmak adına faiz artırımı yapılır ki paranın değer kaybı durdurulup TL mevduattan para kazanmak cazip olsun böylece dış borcun TL karşılılığı artmasın. Peki, Nisan 2018 itibari ile toplam dış ticaret açığı 142.2 milyon dolar olan KKTC kendi verilerini incelemeden neden hemen aynı faiz oranlarını uyguluyor? TC hükümeti TC bankalarını sübvanseye ederken neden KKTC hükümeti hiçbir önlem almıyor? Süreç oluruna bırakılmış ve hiçbir önlem alınmadan yerli bankalar ve kooperatifler zora sokulmuştur.
- Türkiye bankaları ve bazı özel bankalar borç kredi faizlerinde geriye dönük artışa gitmezken, çoğu kooperatifin bunu yaptığını görüyoruz. Bu durum neden bu şekilde gerçekleşti? Kooperatifler mevcut durumda banka faizlerini geriye dönük yansıtmazsa ne olurdu?
“Kısacası, geriye dönük borçlarda faiz artırımına gitmeselerdi finans kooperatifleri tam da kar amacı gütmedikleri ve üyelerinin sırtından yüksek karları önceden elde etmediklerinden batmanın eşiğine gelirlerdi.”
Şöyle söyleyeyim bazı kooperatifler geriye dönük kredilerinde de faiz artırımına gitti doğrudur. Burada bakılması gereken şey geriye dönük faiz artırımına giden kooperatifler ile gitmeyen kooperatif veya bankaları iyice bir anlamak, araştırmaktır. Genelde geriye dönük faiz artırımına giden kooperatiflerin faiz artırımı olmadan önceki pozisyonlarına bakalım. Kredi faiz oranı ile mevduat faiz oranı arasındaki fark %3 ile %5 arasında değişmekteydi. Yani işin Türkçesi %3 ve %5 arası bir kar oranı ile bu kurumlar kendi kendilerini döndürüyorlardı. Böylece bu kooperatifler kar amacı gütmedikleri üyelerine hizmet vermek adına, varlıklarını sürdürmek adına giderlerini karşılamayı amaçladıkları için özel bankalardan çok daha düşük oranlarla krediler verebilmekteydi.
Aynı dönemlerde TC ve yerel ticari bankaların kredi ile mevduat faizleri arasındaki farkı yani ortalama kar marjı ise %20 ile %30 arasında idi. Yeni alınacak borçlar ve yatırılacak mevduatlarda bu farkı; yani kar marjını halen büyük oranda korumaktadırlar. Ki amacı kar etmek olan bu kuruluşlarda böyle olması da kaçınılmazdır. Önceden yüksek kar oranı ile çalışan bankalar geriye dönük uygulama yapmamayı tercih ettiler. Türkiye Bankalarında bu durumun sebebi kendilerinin insaflı olması değil TC Merkez Bankasının bunu yasaklaması ve eş zamanlı olarak da bankaların bu farktan kaynaklı uğrayacakları kar kaybını da karşılaması / sübvanseye etmesidir. Geriye dönük yansıtmayan yerli özel bankalar için ise durum bugün ihtiyaç duydukları finansal desteği daha önce müşterilerinin sırtından yüksek kar marjları ile elde etmiş olmaları ve rekabetten geri kalmak istememeleri olarak yorumlayabiliriz. Faiz artırımları yaşanmadan önce geriye dönük faiz artırımı yapan kooperatifler kredi piyasasının en az faiz oranı ile borç dağıtan kurumlarıydı ve halen de yeni faiz oranları ile öyleler. Kısacası, geriye dönük borçlarda faiz artırımına gitmeselerdi finans kooperatifleri tam da kar amacı gütmedikleri ve üyelerinin sırtından yüksek karları önceden elde etmediklerinden batmanın eşiğine gelirlerdi.
- Borçluluk içinde yaşadığımızın sistemin bir gerçekliği pek çok insan konut sahibi olmak, ulaşımlarını sağlayabilmek, tedavi olabilmek veya çocuklarının giderlerini karşılayabilmek için borçlanmak durumunda. Onlara bir kooperatif emekçisi olarak bankalardan veya kooperatiflerden kredi alırken veya var olan bir kredi borçlarını kapatırken sormaları gereken sorular ile ilgili bilgi verebilir misiniz?
1 ay vadeli Türk Lirası/(STG, USD, EURO) mevduat faiz oranı nedir? Bunu sorun çünkü alacağınız kredi oranı ile vadelinin arasındaki fark borcu alacağınız kurumun kar marjı hakkında size fikir verir. Örneğin vadeliye %20 veriyor krediye ise %35 veriyorsa yaklaşık % 15’e çalışıyor demektir.
Kredi faiz oranınız nedir? Genelde bu herkes tarafından sorulur fakat farklı ürünlerle kafa karışıklığı yaratılmaya elverişlidir dolayısı ile siz almak istediğiniz vade ve miktara odaklanın.
Sigorta yapmak zorunlu mu? Gerek kredi hayat, gerek konut, gerekse araç sigortası zorunlu kılınıp yüksek primlerle banka kar etmek amacı ile sizi sigorta yapmaya zorlar. Mutlaka bankanın çalıştığı dışında başka sigortalardan da fiyat alın.
Faiz Kapitalize periyodu kaç ayda bir tekrarlanmaktadır? Faizin anaparaya işlenip eklenme periyodu olan kapitalize normalde borcu aldığınız tarihten bir yıl sonra aynı tarihte uygulanmalıdır fakat ticari bankalarda bu bir aya kadar düşmüştür. Bu periyod ne kadar kısa ise sizin faizin faizini ödemenizde o kadar çoğalır. Bu periyodun aylık uygulanması yıllık faizde yaklaşık %2’ye kadar borç faizine göstermeden ekstra bir yük getirmektedir.
Düşen bakiye mi? Değişken faiz mi? Peşin faiz mi? Düşen bakiye, kredi alacak olan için en uygun yöntemdir çünkü erken ödemelerinizde ödeyeceğiniz faizi düşürme şansınız olur. Değişken faiz genelde sabit ve peşin faize göre düşük olur fakat kriz dönemlerinde artma ihtimali vardır. Peşin faiz ise siz ister erken kapatın isterseniz zamanında ödeyeceğiniz faiz değişmez.
Dosya Masrafı ne kadardır? Genelde ticari bankalarda görülen sırf faiz oranının artışını gizlemek için uydurulmuş bir masraftır. İnsanlar sadece faiz oranını sordukları için bu masraf kredi onaylandıktan sonra eklenir ve kim vurduya getirilir.
Başka her hangi bir komisyon ve masraf alınıyor mu? Ne olur ne olmaz sorun her an yeni masraf çeşitleri ile kafa karıştırmaya hazır bir yapı var önünüzde.
Erken kapama veya kısmi erken ödeme masrafı var mı? Bu sizin düşen bakiyeden yararlanıp borcunuzu erken kapatırsanız ticari bankanın karını çok fazla kaybetmemesi için uydurulmuş ekstra bir masraftır. Bunu kimse borç alırken sormaz diye şimdilerde en çok bundan yararlanıyorlar.
Tapu harcı yanında ek ipotek masrafı var mı? Devletin aldığı harcın arkasına gizlenerek müşteriyi yolmak denebilir. Tapu dairesinin aldığı harcın dışında istenen bu masraf siz fark etmezseniz sizden tereyağından kıl çeker gibi alınır ve tapu masrafları olarak size aksettirilir.
Hesap işletim ücreti ne kadardır? Ekstre parası veya hesabı banka işlettiği için sizden alınan küçücük bir masraftır bunu da mutlaka sorun.
Gelecek hafta:
-Faiz oranları ile ilgili Kıbrıs’ın kuzeyinde borçluların mağduriyetlerin önlenmesi adına neler yapılabilir?
-Eleştirilerin hedefinde neden Kooperatifler var?
